Wetenschappelijk bewijs: truffels wérken!

Psilocybine en neuroplasticiteit:

Een overzicht van pré-klinische en klinische studies.

Psilocybine, de werkzame stof in truffels, is een natuurlijke biochemische stof met psychedelische uitwerking op de mens. Het heeft de laatste jaren veel aandacht gekregen vanwege het potentieel om neuroplasticiteit te bevorderen en om geestelijke gezondheidsstoornissen zoals depressie, angst en PTSS te behandelen (Zhang et al., 2024). Door zijn werking op de serotonine 5-HT2A receptor lijkt psilocybine structurele veranderingen in de hersenen te faciliteren, die mogelijk ten grondslag liggen aan de therapeutische effecten (Ly et al., 2023). Dit overzicht onderzoekt de neuroplasticiteit bevorderende effecten van psilocybine, met focus op bevindingen uit preklinische dierstudies en klinische onderzoeken, en overweegt de implicaties voor het gebruik ervan bij de behandeling van psychiatrische aandoeningen.

door: Sogol Fereydouni
8 mei 2025

WERKINGSMECHANISME

Psilocybine oefent zijn effecten voornamelijk uit via activatie van de 5-HT2A serotonine receptor, die sterk aanwezig is in de neocortex. Deze receptoractivatie initieert een cascade van intracellulaire signaalroutes, waaronder de BDNF (brain-derived neurotrophic factor) en mTOR (mammalian target of rapamycin) routes, die cruciaal zijn voor neurogenese en synaptische plasticiteit (Ly et al., 2023). Bovendien is aangetoond dat psilocybine de dichtheid en complexiteit van dendritische spines verhoogt, wat de synaptische verbindingen versterkt en neuroplasticiteit bevordert (Shao et al., 2021). Deze structurele veranderingen kunnen bijdragen aan de therapeutische voordelen van psilocybine, vooral bij stemmingregulatie en cognitieve flexibiliteit.

PSILOCYBINE EN NEUROGENESE

Psilocybine beïnvloedt neurogenese—de vorming van nieuwe neuronen—in een dosis-afhankelijke manier, waarbij lage doses de neuronale groei bevorderen en hoge doses deze remmen (De Vos et al., 2021). Herhaald psychedelisch gebruik blijkt neurogenese te stimuleren en verhoogt de BDNF- en mRNA-niveaus (De Vos et al., 2021; Glavonic et al., 2022). Het moduleert neurogenese, vooral in de hippocampus, die essentieel is voor geheugen en leren, terwijl het ook genexpressie induceert die verband houdt met neuroplasticiteit, met name in de prefrontale cortex (Jefsen et al., 2021). Deze effecten suggereren een bredere impact op hersenplasticiteit en cognitieve functie, wat het potentieel van psychedelica benadrukt bij de behandeling van neuropsychiatrische aandoeningen zoals PTSS, angst en depressie (da Cruz et al., 2023; Marchoir et al., 2024). BDNF, verhoogd door psilocybine, speelt een sleutelrol in het ondersteunen van neurogenese (Weiss et al., 2025).

PSILOCYBINE EN SPINOGENESE EN DENDRITOGENESE

Er is aangetoond dat psilocybine snel en persistent de groei van dendritische spines verhoogt, wat resulteert in een verhoogde grootte en dichtheid van de spines door verbeterde spine-vorming (Shao et al., 2021). Een enkele dosis kan een toename van ongeveer 10% in spine-metrieken veroorzaken en gedragsgebonden stressdeficiënties verbeteren, terwijl het de excitatoire neurotransmissie versterkt (Shao et al., 2021). Het activeert synaptische herschakeling en bevordert neuroplasticiteit in de cortex (Shao et al., 2021). Psilocybine versterkt plasticiteit door direct te binden aan BDNF-receptoren, wat leidt tot robuuste spinogenese en dendritogenese (Moliner et al., 2023). Het verhoogt ook de complexiteit van dendritische bomen en de groei van spines, wat de rol van psilocybine in structurele en functionele neuroplasticiteit ondersteunt (Ly et al., 2018). In vitro studies bevestigen dat een enkele dosis dendritogenese en spinogenese kan induceren in gekweekte neuronen (Shao et al., 2021). De therapeutische en langdurige effecten van psilocybine worden vermoed het gevolg te zijn van zijn vermogen om plasticiteit in de prefrontale cortex te bevorderen, vooral door de groei van piramidale neuronen te stimuleren en synaptische connectiviteit te herstellen (Olson, 2022).

PSILOCYBINE EN NEUROPLASTICITEIT

Hoewel sommige studies geen significante link tussen psilocybine en neuroplasticiteit hebben gevonden (Heuschkel & Kuypers, 2020), tonen andere aan dat het substantiële effecten heeft op stemming en sociaal gedrag via neuroplasticiteit-mechanismen (Heuschkel & Kuypers, 2020). Psilocybine blijkt angst te kunnen verminderen en neuroplasticiteit te bevorderen, zoals blijkt uit verminderd bevriezingsgedrag bij muizen, wat de potentie aangeeft voor de behandeling van angststoornissen zoals PTSS (Du et al., 2023). Bij muizen heeft een enkele dosis snel en langdurig antidepressieve effecten veroorzaakt die gepaard gaan met verbeterde neuroplasticiteit (Zhao et al., 2024). Bij mensen is verhoogde EEG-theta-activiteit na toediening van psilocybine gecorreleerd met verbetering van symptomen bij depressie, wat wijst op langdurige neurale veranderingen (Skosnik et al., 2023). Dierstudies benadrukken ook de pro-sociale en antidepressieve effecten van psilocybine, die variëren per stam, wat inzicht geeft in de behandeling van therapieresistente depressie (Kolasa et al., 2024). Opkomend onderzoek onderzoekt de combinatie van psilocybine met NMDA-receptormodulatoren om synaptogenese en therapeutische resultaten te verbeteren (Ben Tal et al., 2024). Psilocybine toont ook veelbelovende resultaten bij de behandeling van OCD door neuroplasticiteit-aanpassingen te induceren, zowel in muismodellen als in klinische populaties (Lazar et al., 2024; O’Connor et al., 2025). Samenvattend suggereren deze bevindingen dat psilocybine neuroplasticiteit bevordert en langdurige antidepressieve effecten biedt, wat nieuwe mogelijkheden opent voor de behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen, hoewel verder onderzoek nodig is om de mechanismen volledig te verduidelijken.

IN VITRO

Recente in vitro studies benadrukken de neuroplasticiteit bevorderende eigenschappen van psychedelica, vooral DMT en psilocybine. Deze stoffen blijken de dendritische complexiteit, neurogenese te verhogen en signaalroutes te activeren die verband houden met synaptische plasticiteit (De Vos et al., 2021). Psychedelica vertonen ook ontstekingsremmende en antioxidante effecten, wat wijst op een breder neuroprotectief potentieel dan alleen synaptische herschakeling (Kozlowska et al., 2022). Een belangrijk mechanisme is de activatie van de 5-HT2A receptor, aangezien verhoogde dendritische vertakking in ratten-corticale neuronen werd geblokkeerd door ketanserine, een 5-HT2A-antagonist (Cameron et al., 2023). In menselijke cerebrale organoïden verhoogde DMT de expressie van NMDA- en AMPA-receptoren en Ephrin B2, wat belangrijke synaptische routes voor leren en geheugen engageerde (Dakic et al., 2024). Een beperking van in vitro studies is het gebrek aan gegevens over de subacute en langdurige effecten van psychedelica op plasticiteit (Lima da Cruz et al., 2024). Hoewel de bevindingen het potentieel van psychedelica ondersteunen om ziektedeelpathologie te veranderen, blijft hun rol bij de behandeling van neurodegeneratieve aandoeningen speculatief zonder robuuste preklinische modellen (Kozlowska et al., 2022). Over het algemeen benadrukken deze studies de serotonerge modulatie van neuroplasticiteit en het therapeutische potentieel van psychedelica (Figuur 3).

IN VIVO STUDIES

Dierstudies leveren overtuigend bewijs voor de rol van psilocybine bij het bevorderen van neuroplasticiteit in vivo. Psilocybine induceert snelle en langdurige groei van dendritische spines in de frontale cortex, voornamelijk door activatie van de serotonine 5-HT2A receptoren (Zhou et al., 2025; Shao et al., 2021). Deze activatie zet de BDNF-TrkB en mTOR signaalroutes in gang, waardoor synaptische eiwitten zoals p-GluA1, PSD95 en synapsine-1 toenemen, die allemaal cruciaal zijn voor synaptische plasticiteit (Moliner et al., 2023). Bovendien kan de door psilocybine geïnduceerde desynchronisatie van hersennetwerken grootschalige hersencircuit reorganisatie vergemakkelijken, wat de therapeutische effecten bevordert (Acero et al., 2023).

Aanvullend bewijs toont aan dat psilocybine de expressie van neuroplasticiteit-gerelateerde genen zoals Arc en c-Fos in de hippocampus en prefrontale cortex verandert via de BDNF/TrkB en MAPK/ERK routes (Shao et al., 2021; Nichols, 2020). Een enkele orale dosis kan de dichtheid en grootte van dendritische spines in de mediale PFC en hippocampus vergroten, met effecten die weken aanhouden. Dit gaat gepaard met verhoogde neurogenese (DCX-positieve cellen) en verhoogde niveaus van synaptische eiwitten, wat suggereert dat stress-gerelateerde tekorten worden omgekeerd en dat hippocampale-corticale connectiviteit wordt versterkt (Weiss et al., 2025; Winkelman et al., 2023).

Hoewel de 5-HT2A en BDNF-mTOR routes centraal staan in deze effecten, onthullen de bevindingen ook regio-specifieke en gedrag-afhankelijke reacties. Psilocybine kan bijvoorbeeld depressie verlichten via stemmingregulatie die wordt gestuurd door de PFC, en PTSS via hippocampus-gemedieerde angstextinctie (Grieco et al., 2022; Askey et al., 2024). Toekomstig onderzoek moet de langdurige stabiliteit van deze veranderingen verduidelijken en de individuele variabiliteit in de reactie op psilocybine optimaliseren voor klinische toepassingen (Lowe et al., 2021).

PRECLINISCHE STUDIES

Preklinisch onderzoek ondersteunt consistent het idee dat psilocybine en verwante psychedelica neuroplasticiteit bevorderen op moleculair en cellulair niveau, vooral in de prefrontale cortex en hippocampus—regio’s die cruciaal zijn voor emotie-regulatie, cognitie en geheugen (Weiss et al., 2025; Gattuso et al., 2024). Een systematische review meldde dat 15 van de 16 studies psychedelisch-geïnduceerde neuroplasticiteit aantoonden, wat suggereert dat deze veranderingen de therapeutische potentie van psychedelica kunnen onderbouwen (Miller, 2024).

Recente bevindingen bieden direct bewijs voor de rol van psilocybine bij het herstellen van dendritische complexiteit, spine-dichtheid, en het bevorderen van neurogenese, vooral door het verhogen van plasticiteit-gerelateerde eiwitten zoals BDNF en mTOR (Aquino Vasquez, 2024; Zhao et al., 2024). Bovendien keerde psilocybine stress-geïnduceerde verminderingen van DCX- en BrdU-positieve cellen in de dentate gyrus om, wat de potentie van psilocybine benadrukt om neuronale atrofie tegen te gaan (Rosas-Sánchez et al., 2024).

Verder onderzoek legt de nadruk op de temporele dynamiek en regionale specificiteit van psychedelisch-geïnduceerde plasticiteit. Studies tonen aan dat activatie van de 5-HT2A receptor een plasticiteitsvenster opent binnen enkele uren, dat dagen tot weken kan aanhouden (Agnorelli et al., 2024). Het is belangrijk te vermelden dat deze effecten afhankelijk lijken van ervaring, wat betekent dat de subjectieve psychologische ervaring tijdens dit neuroplasticiteitsvenster lange-termijnresultaten kan beïnvloeden. Dit komt overeen met klinische rapporten die aantonen dat een enkele psychedelische sessie kan leiden tot langdurige therapeutische voordelen, wat de veiligheid van langdurig gebruik benadrukt.

CLINISCHE STUDIES

Klinisch onderzoek ondersteunt steeds meer het therapeutisch potentieel van psilocybine bij de behandeling van stressgerelateerde psychiatrische stoornissen, met name depressie en angst (Metaxa & Clarke, 2024; Gattuso et al., 2024). Psilocybine heeft onder gecontroleerde en ondersteunende omstandigheden de capaciteit aangetoond om depressieve en angstverminderende symptomen te verlichten in verschillende studies (Tullis, 2021; Winkelman, 2024; Meyer et al., 2022). Deze effecten worden ten minste gedeeltelijk toegeschreven aan het vermogen van psilocybine om neuroplasticiteit te bevorderen (Kolasa et al., 2024).

De snelle aanvang van klinische voordelen die met psilocybine worden waargenomen, contrasteert met de vertraagde effecten van traditionele antidepressiva, wat suggereert dat psychedelica mogelijk snellere therapeutische reacties bevorderen via neuroplasticiteit-mechanismen (Sessa, 2016). Na omzetting in zijn actieve metaboliet psilocine, werkt psilocybine voornamelijk via de serotonine 5-HT2A receptor, vooral in de prefrontale cortex. Activatie van deze receptor triggert intracellulaire signaalroutes—including BDNF en mTOR—die bekend staan om het faciliteren van synaptische plasticiteit en dendritisch herstructureren.

Functionele MRI-studies onthullen verder dat psilocybine de connectiviteit tussen grote hersennetwerken versterkt, zoals het default mode network en het salience network, terwijl het overactieve regio’s die verband houden met rumination en zelfreferentiële verwerking afzwakt. Deze effecten bevorderen een reorganisatie van neurale circuits, wat de cognitieve flexibiliteit verhoogt en patiënten in staat stelt om uit rigide, negatieve gedachtepatronen te breken.

Bovendien verhoogt psilocybine de niveaus van synaptische eiwitten zoals PSD-95 en synapsine-1, wat de synaptische kracht en functie versterkt. Deze neuroplasticiteit-aanpassingen zijn sterk gecorreleerd met zowel snelle als langdurige verbetering van symptomen die in klinische proeven zijn waargenomen.

CONCLUSIE

De neuroplasticiteit geïnduceerd door psilocybine biedt een veelbelovende weg voor de behandeling van geestelijke gezondheidsstoornissen, met snelle en langdurige therapeutische effecten door modulatie van hersenplasticiteit. Ondersteunende studies benadrukken het vermogen van psilocybine om synaptische connectiviteit, dendritogenese en neurogenese te bevorderen, met name via de activatie van de 5-HT2A receptor en BDNF-TrkB signaalroutes, die essentieel zijn voor het verbeteren van stemmingregulatie en cognitieve flexibiliteit. Bovendien suggereert zowel klinisch als preklinisch onderzoek dat psilocybine een belangrijke rol kan spelen bij angstextinctie en verbeteringen in sociaal gedrag, wat het potentieel benadrukt als een nieuwe interventie voor stoornissen zoals depressie, PTSS en OCD. Contrasterende bevindingen suggereren echter inconsistenties in de neuroplasticiteitseffecten van psilocybine, waarbij sommige studies een gebrek aan significante veranderingen in synaptische dichtheid of functie rapporteren, wat de behoefte aan gestandaardiseerde protocollen en verder onderzoek naar dosis-afhankelijke uitkomsten benadrukt. Deze tegenstrijdigheden onderstrepen de noodzaak voor rigoureus onderzoek naar de langetermijneffecten, de precieze mechanismen en de individuele variabiliteit in de reactie op psilocybinebehandeling. Toekomstig onderzoek moet zich richten op het verduidelijken van de cellulaire en moleculaire paden die betrokken zijn, het optimaliseren van therapeutische protocollen en het aanpakken van veiligheidskwesties om het potentieel van psilocybine als klinisch haalbare behandeling voor neuropsychiatrische stoornissen te maximaliseren.

Toekomstig onderzoek zou niet alleen de impact van microdosing van psilocybine op neuropsychiatrische aandoeningen moeten omvatten, maar ook de effecten op auto-immuunziekten en andere chronische aandoeningen die verband houden met ontstekingen.